رسانه

رسانه، پل ارتباطی میان اجزای مختلف جامعه به شمار می رود که بر اساس نیازها، ضرورت ها و خط مشی های کلی رسانه، در هر نظام سیاسی و اجتماعی به پوشش خبری رویدادها در جامعه می پردازد. به عقیده بلوملر آنچه در قالب اخبار به وسیلة روزنامه ها، رادیو و تلویزیون به مخاطبان عرضه میشود، نتیجة انتخاب ها، تصمیم گیری ها و نظرهای افراد مختلف است. نقش دوگانة رسانه ها در بحران زایی و بحران زدایی، برجسته سازی و کوچک نمایی، امیدزایی و امیدزدایی و ... دست کم بر صاحبنظران این عرصه پوشیده نیست . توانایی بالقوة رسانه ها، در رهبری افکار عمومی تنها با مدیریت صحیح در آنها و بر آنها امکان پذیر است که می تواند به صورت بالفعل درآید.

مطالب پیش رو گفتگوی بنده با دکتر اسدی عضو هیئت علمی دانشکده علوم ارتباطات و رسانه و علوم اجتماعی و مدیرمسئول فصلنامه روزنامه نگاری الکترونیک است به صورت زنده در رسانه اجتماعی اینستاگرام در رابطه با تحول در رویکرد جدید صدا و سیما در پوشش اخبار پخش شده است.

رسانه، پل ارتباطی میان اجزای مختلف جامعه به شمار می رود که بر اساس نیازها، ضرورت ها و خط مشی های کلی رسانه، در هر نظام سیاسی و اجتماعی به پوشش خبری رویدادها در جامعه می پردازد. به عقیده بلوملر آنچه در قالب اخبار به وسیلة روزنامه ها، رادیو و تلویزیون به مخاطبان عرضه میشود، نتیجة انتخاب ها، تصمیم گیری ها و نظرهای افراد مختلف است. نقش دوگانة رسانه ها در بحران زایی و بحران زدایی، برجسته سازی و کوچک نمایی، امیدزایی و امیدزدایی و ... دست کم بر صاحبنظران این عرصه پوشیده نیست . توانایی بالقوة رسانه ها، در رهبری افکار عمومی تنها با مدیریت صحیح در آنها و بر آنها امکان پذیر است که می تواند به صورت بالفعل درآید.

مطالب پیش رو گفتگوی بنده با دکتر اسدی عضو هیئت علمی دانشکده علوم ارتباطات و رسانه و علوم اجتماعی و مدیرمسئول فصلنامه روزنامه نگاری الکترونیک است به صورت زنده در رسانه اجتماعی اینستاگرام در رابطه با تحول در رویکرد جدید صدا و سیما در پوشش اخبار پخش شده است.

در عصر حاضر، همواره شاهد بروز بحران ها در ابعاد مختلف آن در جهان هستیم، می توان بحران را جزء جدایی ناپذیر زندگی جوامع امروزی برشمرد. بحران، در صورت نبود مدیریت صحیح، می تواند آسیب های غیر قابل جبرانی در کنار سلب اعتماد افکار عمومی پدید آورد. چگونگی استفاده از رسانه ها در مواقع بحرانی می تواند بحران به وجود آمده را در سطوح داخلی، ملی و بین المللی مهار کرده و موجب تسلط مردم و مسئولان بر اوضاع نابسامان شود .

در بحران ها برای رفع عطش اطلاعاتی و شناخت جنبه های نامشخص رویداد و کشف مجهولات آن، همچنین آگاهی از اقدام های اجرایی جهت مقابله و کنترل بحران از سوی نهادهای اجرایی، مراجعة افکار عمومی به رسانه ها به حداکثر می رسد. در این مواقع، افراد به رسانه هایی مراجعه می کنند که سابقة مؤثری در کار خبر دارند و اگر عملکرد رسانه باعث اقناع مخاطب و افکار عمومی نشود، باعث مخاطب گریزی، همراه با افزایش دامنة شایعات در سطح افکار عمومی خواهد شد. رسانه باید بتواند راهکارهای اقناع مخاطب را در اکوسیستم رسانه ای شناسایی کند و افزایش دهد.

به دلیل بحران خیز بودن کشور و وقوع گاه و بیگاه حوادث مختلف، رسانه که یکی از بازیگران صحنة مدیریت میدانی بحران است، می تواند مانع بروز آسیب های بیشتر اجتماعی و انسانی شود. پوشش یک رویداد، حداقل وظیفة رسانه است؛ اما پاسخ به جزئیات حادثه مانند تعداد تلفات، اندازة خسارت، علل و عوامل حادثه از وظایف دیگر رسانه است که در جریان رسانه ای رویداد میبایست به شکل بسیار مؤثری به مخاطب خود ارائه دهد. سازمان صداوسیما که پخش تولیدات تلویزیونی و رادیویی کشور را در اختیار دارد، اصلی ترین و شاخص ترین رسانة جمعی کشور در حوزة اطلاع رسانی و هدایت افکار عمومی جامعه است. شبکة خبر این سازمان، تنها شبکة خبری تلویزیونی فارسی 24ساعته از مهمترین کانال های خبری برای مخاطبان، هنگام وقوع بحران ها در کشور است.

سابقه اعتراض کشاورزان اصفهانی

در سال ۱۳۹۱ گروهی از کشاورزان شرق اصفهان اقدام به شکستن لوله‌های انتقال آب به استان یزد کردند که منجر به درگیری آن‌ها با نیروی انتظامی و مجروح شدن تعدادی از آن‌ها شد. کشاورزان در آبان ماه سال ۱۳۹۵ تراکتورهای خود را به نشانه اعتراض در ورودی شهر اصفهان مستقر کردند. ۲۵ اسفند ۱۳۹۶، در این روز اعتراض‌ها به نماز جمعه رسید، معترضان قبل از شروع نماز شعار دادند و هنگام سخنرانی امام جمعه یوسف طباطبایی نژاد در خطبه نماز پشت به قبله و امام جمعه کرده و شعار «رو به میهن، پشت به دشمن» سر دادند.کشاورزان معترض شرق اصفهان شعارهایی علیه حسن روحانی، محمد خاتمی و محمود احمدی‌نژاد، روسای جمهور پیشین بابت انتقال آب زاینده رود و مشکل کم‌آبی سر دادند. سال 1397 تعداد ۱۸ نماینده مجمع نمایندگان اصفهان به جز ۱ نماینده برای اعتراض ردیف بودجه آب استعفا دادند سپس پس گرفتند.

سال 1400 هم در 20  فروردین کشاورزان در بستر زاینده‌رودتجمع کردند و سرانجام در روز جمعه ۲۸ آبان تظاهرات گسترده مردم اصفهان در بستر خشک زاینده رود و کنار پل خواجو در دوازدهمین روز این اعتراضات به اوج خود رسید .

اما ظاهرا عملکرد رسانه ملی در پوشش اخبار این اعتراض ها در روز 28 آبان ماه به صورت کامل و انکعاس آن در بخش های مختلف خبری رادبو و تلویزیون توانست فصل جدیدی از رویکرد تحولی این سازمان را به تصویر بکشد.

آیا این اعتراض ها الگویی برای بیان اعتراض ها و حضور در تجمعات خواهد بود؟

در بیان نقش رسانه ملی باید اذعان کرد که پس از حادثه دلخراش ریزش ساختمان پلاسکو، هک شدن سامانه سوخت و اعتراض کشاورزان در استان اصفهان کار مهمی که انجام شد، انتقال تریبون اعتراض معترضان و مرجعیت رسانه ای مردم از خارج کشور به داخل مرزهای کشور بوده است که می توان این اقدام را نتیجه ایفای درست نقش رسانه ملی در سپهر رسانه ای کشور دانست و به تحول و رویکرد جدید رسانه ملی امیدوار شد.  تفاوت رویکرد رسانه ملی در حوادث و اعتراض های به وجود امده در سال های 78، 88 و 1400 کاملا محسوس است البته نباید از ماهیت اعتراض ها غافل ماند یا نقش مردم را نادیده گرفت. البته مسئله اعتراض کشاورزان در اصفهان صرفاً به سادگی روان کردن آب در زاینده رود نیست و پیچیدگی ها و نکات خاص خودش را دارد.

اما نوع اعتراض کشاورزان، نشان دادن کشاورزی که به عنوان انتظامات تجمع فعالیت می کند، بیان صرفا مطالباتشان و جلوگیری از به انحراف کشیدن تجمع و اعتراضشان می تواند الگویی برای اعتراض و بیان خواسته های مردم در جامعه مدنی مطرح شود که البته جای بررسی و تامل بیشتر دارد که در این مجال نمی گنجد.

کارکرد ملی رسانه ملی

ضرغامی رئیس پیشین رسانه ملی در پاسخ به رویکرد وقت سازمان صدا و سیما در پوشش اخبار اعتراض های سال 1388 به ویژه پخش دادگاه برخی اصلاح طلبان که تعدادی از آن ها در آن زمان هنوز به عنوان متهم مطرح بودند گفت: با هماهنگی انجام شده، در این مقوله با شورای عالی امنیت ملی هماهنگ شده است . کمی بعد تر با حضور جبی در مسند ریاست رسانه ملی مشاهده می شود که در اولین اقدامات خود خطاب به معاونت سیاسی رسانه ملی عنوان می کند: در برنامه های زنده و ضبطی اعم از گفتگو محور، خبر، گزارش، مستند، ترکیبی و مطالب مکتوب، تشهیر اشخاص حقیقی به شیوه های مختلف اعم از نام بردن، نمایش مشخصات شامل عکس و ... در شرایطی که جرم قطعی توسط مراجع ذیصلاح اعلام نشده است اکیداً ممنون است . تفاوت رویکرد کاملا مشخص است و این تفاوت تحمیلی است یا تشخیصی ؟ آیا مدیران رسانه ملی به این درک رسیده اند که مخاطبان رسانه فعال هستند و انتخاب گر شده اند؟ آیا متوجه کاهش مخاطبان خود شده اند؟ علی ایحال بازهم جای شکرش باقیست که روکیرد تحولی در سازمان صدا و سیما به ظاهر آغاز شده است.

رسانه ملی منعکس کننده دغدغه های مردم و صدای مردم

در تجمعات کشاورزان در استان اصفهان مخاطبان و مردم دیدند که نردم خودمان را در تلویزیون و رسانه های خودمان، زودتر از سایر رسانه ها به ویژه رسانه های خارجی نشان دادند. از محل تجمعات به صورت زنده خواسته مردم در رسانه ملی پخش شد. مطالبات صنفی و اجتماعی مردم، از کشاورزان اصفهانی تا معلمان معترض به رتبه بندی، مطالبات مردم خودمان است، مردم همین مرز و بوم. اساساً مردم انقلاب کردند که بتوانند راحت حرف بزنند و این دستاورد انقلاب اسلامی است، چرا که انقلاب یعنی صدای مردم. مردم علیه شاه و شاهزاده و سلطنت قیام کردند که بتوانند حرف بزنند. در تجمعات و بیان مطالبات صنعی و اجتماعی مردم می بینیم که هر دفعه گروهی با اهداف سیاسی وارد گود می شوند و با تهییج و تحریک مردم، فضا را متشنج و بعد هم امنیتی می کنند.

بازوی فضا سازی در جوامع، امپراطوری رسانه ها است. این رسانه ها هستند که هدایت گر مردم هستند؛ صدا و سیما یا همان رسانه ملی اگر بتواند فضا را به درستی در دست بگیرد یا به خوبی مدیریت کند که از وظایف مهم این سازمان است و اگر مردم خودشان را در رسانه خودشان که با مالیات آن ها مدیریت می شود ببینند مطمئناً تجربه های تلخ گذشته تکرار نخواهد شد.

رسانه ها و به خصوص رسانه ملی و در صدر آن ها مدیرانشان باید خود را به مردم نزدیک کنند، دغدغه های مردم را شناسایی کنند نه آنطور که گزارشگر با دوربین خود در یکی از خیابان ها جلوی مردم را گرفته و سوالی را می پرسد که خود جواب آن را نیز به مخاطب القاء می کند، بلکه به مردم نشان دهد انعکاس کننده دغدغه های آنهاست، رسانه ملی همان صدای ملی است و در این صورت می تواند مرجعیت رسانه ای در خور اعتماد باشد. البته صدای تغییرات ساختاری و سیاست گذاری های جدید از هشتمین رئیس رسانه ملی کم کم دارد شنیده می شود و البته صدای خیلی ها را هم درآورده است .

در پایان خاطر نشان می سازم که رسانه ملی منعکس کننده صدای مردم باید باشد و با کمی دقت می توان این بلوغ در اعتراض چه در میان مردم و کشاورزان و چه در نوع واکنش رسانه های ملی و رسمی ملاحظه کرد. رسانه ملی تجربه خوبی از خود در پوشش اخبار اعتراض کشاورزان در اصفهان نشان داد و توانست مرجع جریان ساز رسانه ای را به دست بگیرد .